Zamek Bolków

Zamek Bolków – położony w Bolkowie na Zamkowym Wzgórzu, którego zbocze urywa się od strony Nysy Szalonej ostrym urwiskiem (różnica wysokości wynosi 90 m), a łagodny wschodni stok zajmuje miasto. Zamek ten jest zamkiem wyżynnym. Budowla zajmuje 7600 m².

Zgodnie z legendą wartownia na górze zamkowej stała już w IX w. jednak nie ma na to żadnych dowodów. W 807 r. miał zostać wzniesiony przez pogańskiego księcia Bolecka. Prawdopodobnie pierwsza została wybudowana kamienna wieża usytuowana w najwyższym punkcie wzgórza, otoczona drewnianą zabudową, jednak nie ma na to dowodów w postaci pisanej.

Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1277 r. gdzie książę Bolesław II legnicki pisze o Hain castro nostro.
Zamek Bolków został założony przez księcia legnickiego Bolesława II Rogatkę zwanego Łysym, później rozbudowany przez jego syna Bolka I Surowego, księcia świdnicko-jaworskiego. Polityka Bolka I doprowadziła do rozbudowy warowni chroniących przejść przez masyw Sudetów. Przyczyniło się utrzymania niezawisłości księstwa świdnicko-jaworskiego do końca XIV w. (najdłużej ze wszystkich śląskich księstw).

W połowie XIV w. zamek połączono z systemem fortyfikacji miejskich, jego południowy i południowo-wschodni narożnik został połączony z miejskimi murami obronnymi. W czasach piastowskich rezydentami zamku byli książęcy burgrabiowie, tacy jak: Logau, Schaffgotsch, Schweinichen, Salza.

W latach 1301-1368 za panowania książąt Bernarda świdnickiego i Bolka II Małego (od 1353 r.) zamek został powiększony. Według historyków zamek pełnił funkcję skarbca od czasów Bolka II, przez około 100 lat, później został przeniesiono do Pragi. Bolko II był bezdzietny, dlatego adoptował córkę zmarłego brata Henryka (1343 r.), Annę i ustanowił ją dziedziczką księstwa.

27 maja 1353 r. odbył się ślub Anny z królem czeskim Karolem IV. 3 lipca zapisał Bolko II Annie i Karolowi IV księstwa, warunkiem było to, że do swojej śmierci będzie mógł nimi władać, tak samo jak jego żona księżna Agnieszka Habsburska. W 1392 r. zamek przeszedł na własność królów czeskich. Do tego roku najprawdopodobniej od czasów Bolka I zamek pełnił rolę skarbca.

W czasie napadów husytów miasto zostało zniszczone, ale zamek nie. W 1463 r. król czeski Jerzy z Podiebradów osadził w zamku rycerza (Hans von Tschirnhaus), który zasłynął w okolicy z rozbojów. Stało się to powodem zorganizowania przez mieszczan wrocławskich i świdnickich zbrojnej wyprawy na zamek w 1468 r. pod przywództwem Guncela II Świnki. W 1491 r. oblegał zamek król czeski Władysław II Jagiellończyk.

Na początku XVI w. zamek za sprawą króla Ferdynanda I zostaje przekazany wrocławskiemu biskupowi w dożywocie. Biskup na polecenie monarchy podejmuje rozbudowę zamku. W latach 1539-1540 zamek pod kierownictwem lombardzkiego architekta Jakuba Parra został przebudowany. Powiększono przede wszystkim obszar warowny. Wybudowano, otoczone murami i bastejami, dziedzińce w części południowo-zachodniej oraz od strony miasta. Umocnienia te połączono z dwiema basztami miejskimi. Wieża zyskała jaskółczy ogon.

Po śmierci biskupa w 1543 r. zamek przechodzi jako lenno na jego rodzinę. Od 1570 r. właścicielem zamku jest Matthiasa von Logau. W 1596 r. zamek przechodzi w ręce rodu Zedlitz. W 1640 r. (podczas wojny trzydziestoletniej) zamek jest oblegany, ale nie pozostaje niezdobyty; 1646 r. zajęty przez wojska szwedzkie. W 1703 r. po wygaśnięciu bolkowskiej gałęzi rodziny Zedlitz zamek (i miasto) zostaje sprzedany cystersom z Krzeszowa. Od tego czasu zamek pozostaje niezamieszkany. W 1715 r. cystersi skończyli przebudowę wnętrz; edyktem z 30 października 1810 r. zamek przechodzi na własność skarbu państwa pruskiego (sekularyzacja). Zamek w tym czasie popadał w ruinę. W 1813 r. po wojnach napoleońskich na zamku zatrzymali się rosyjscy żołnierze. Szukając legendarnego złota, wykuli dziurę u podstawy wieży, by w efekcie dostać się do lochu głodowego.

W 1885 r. władze zezwoliły na rozbiórkę części murów, a pozyskany materiał przeznaczono na naprawę dróg. 10 marca 1913 r. burmistrz Bolkowa (Feige) powołuje Verein für Heimatpflege (Bolkowskiego Towarzystwa Regionalnego); miało ono na celu ożywieniu ruchu turystycznego. Wybuch wojny nie pozwolił jednak na realizację planu. W 1922 r. odbudowany został Dom Niewiast, parter zagospodarowano na schronisko młodzieżowe, a piętro na muzeum regionalne.

Po dojściu Hitlera do władzy zamek stał się własnością państwa. Istnieją przypuszczenia, że na zamku mieścił się ośrodek badawczy zajmujący się nadzorem okolicznych fabryk. W 1959 r. zostały przeprowadzone badania archeologiczne, prowadziła je Katedra Historii Architektury Polskiej Politechniki Wrocławskiej we współpracy z Zakładem Archeologii Polski IHKM PAN we Wrocławiu. Pracami kierował Olgierd Czerner. Odkryto m.in. fundamenty pomiędzy wieżą a wewnętrznym murem. W wyniku badań naczyń znalezionych na obszarze budowli, po której pozostał mur o grubości ok. 80 cm, ustalono że spłonęła ona w XIII w. Później na tym miejscu wzniesiono nową wieżę. Zniszczony budynek należał do grupy najstarszych założeń obronnych.

W październiku 2000 r. szczecińskie przedsiębiorstwo przeprowadziło na zamku badania georadarowe, które miały pomóc ocenić hipotezę dr. Stulina o ukrytej na zamku Bursztynowej Komnacie. Ustalono wtedy, że na terenie zamku znajduje się nieodkryte dotąd podziemne pomieszczenie. W lipcu 2001 r. Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego prowadził badania archeologiczne, których celem było poszerzenie wiedzy na temat najstarszych założeń zamku. Prowadzono trzy wykopy: pierwszy w części południowej pomiędzy murem obwodowym a wieżą obronną A, a kolejne w zniszczonym Domu Gotyckim.

Kalendarium

1277-1293 – budowa zamku
1277 – pierwsza wzmianka o zamku, książę legnicki Bolesław II Łysy zwany Rogatką używa nazwy Castro nostro
1277-1278 – zamek pod panowaniem księcia Bolesława II Rogatki
1345 – wojska czeskie bezskutecznie oblegają zamek
1368 – śmierć Bolka II; zamkiem dożywotnio zarządza jego żona, księżna Agnieszka
1392 – śmierć Agnieszki, miasto wraz z zamkiem przechodzi na rzecz korony czeskiej, jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny, żony króla czeskiego i cesarza niemieckiego Karola IV.
29 sierpnia 1428 – zdobycie miasta przez Husytów
1703-1715 – przebudowa i remont zamku
październik 1810 – nacjonalizacja zamku na rzecz skarbu państwa pruskiego
1813 – w przyziemu wieży został zrobiony otwór, zawaliły się schody prowadzące na wieżę
1814 – silny orkan uszkadza zamkowe mury
1850 – restauracja zamku
1863 – orkan niszczy odcinek korony murów
1893 – restauracja zamku
1920-1923 – restauracja zamku
1923 – otwarcie schronisk młodzieżowych na zamku
1926 – zamek odwiedza 10678 osób, Schronisko Młodzieżowe ok. 900
1927 – zamek odwiedza ok. 20000 osób, a schronisko ok. 1000
1927-1928 – restauracja zamku, muzeum i domek przy bramie otrzymują nowe nakrycie dachów
1937-1938 – remont części murów zewnętrznych i międzymurza, szkód wywołanych przez burzę na dachyDomu Niewiast i stropów (zapisano w sprawozdaniu Verein für Heimatpflege)
17 czerwca – 24 sierpnia 1944 – podczas Burgenspiele pod kierownictwem Hansa Heinza Kämpffa zostają wystawione 4 sztuki: Schwere Zeit, Die zärtlichen Verwandten, Minna von Barnhelm, Das Verlegenheitskind, razem były 72 występy
1946-1948 – w zamkowym muzeum znajduje się 7888 eksponatów
1959 – wykopaliska archeologiczne
1992 – badania archeologiczne
1994 – zamek otrzymuje dofinansowanie w kwocie jednego miliarda złotych, zostało one przeznaczone na prace remontowe
30 czerwca – 2 lipca 1995 – Pierwszy Ogólnopolski Turniej Rycerski
maj 1997 – pierwszy Turniej Dziennikarzy
2000 – w muzeum otwarto wystawę Gdy Bolków Bolkenhain nazwano, została przywieziona z Borken, pokazano fotografie, widokówki i pamiątki dawnych mieszkańców miasta
od 13 lutego 2001 – trwają zdjęcia do filmu Wiedźmin

Zamek wzniesiono z miejscowego kamienia: łupków krystalicznych diabalzaltowych o zabarwieniu zielonym i łupków czerwonych, piaskowca. Obecnie ma kształt wrzecionowaty. Najbardziej charakterystycznym elementem zamku jest wieża z dziobem, została wzniesiona na skale zieleńcowej. W dolnej części wieży znajduje się dawny loch głodowy. W renesansowej części zamku (Dom Niewiast) mieści muzeum.

Muzeum powstało za sprawą założonego na początku XX w. „Bolkenhainer Heimatverein” (Bolkowskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami), które w renesansowym Domu Niewiast na ten cel zagospodarowało trzy kondygnacje. W wyniku jego działalności w odbudowanej części renesansowej powstało muzeum, a zbiory zajęły aż trzy kondygnacje. W 1953 r. na zamku w Domu Niewiast została otwarta filia Muzeum Narodowego we Wrocławiu. W tym czasie na dwu kondygnacjach znajdowało się 7888 eksponatów. Na parterze można było oglądać m.in. ryciny, a na pierwszym piętrze meble oraz tablice genealogiczne Piastów, obraz Bolka II oraz metalowe naczynia i mapy. Na drugim piętrze znajdował się zbiór oręża: miecze, halabardy, hakownice, zbroje. W tym czasie dochodziło do włamań i kradzieży zbiorów. W 1976 r. muzeum stało się oddziałem Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze. Same eksponaty pozostały jako depozyt i własność Muzeum Narodowego w murach zamku. Po włamaniu w 1982 r. i podpaleniu biura eksponaty zostały przewiezione do Wrocławia.

Do 1994 r. parter zajmowała wystawa przedmiotów związanych z historią zamku i miasta, na piętrze znajdowała się wystawa XIX w. śląskich mebli ludowych. Podczas prac remontowych odbywających się w Domu Niewiast muzeum zostało zamknięte. Obecnie dostępna jest wystawa stała znajdująca się na I piętrze Domu Niewiast zatytuowana: „Budownictwo Obronne Księstwa Świdnicko-Jaworskiego”.

Żródło: Wikipedia